Қазақстан тәуелсіздік алған жылдардан бастап, біз зайырлы мемлекет құра отырып, азаматтарымызды діни сенім бостандығымен қамтамасыз ете алдық. Еліміздің сыртқы саяси мүдделерін кеңауқымды қамтуда және ұлттық мүдделерін қорғау барысында Қазақстанның ислам әлемімен ынтымақтастығы ерекше орын алады. 1995 жылы Ислам конференциясы ұйымына кіргеннен бері Қазақстан мұсылман әлеміндегі мәселелерді шешуге өз үлесін қосып келеді. Тұңғыш Президентіміз Н.Назарбаевтың сыңдарлы саясатының арқасында тәуелсіздікпен бірге бізге діліміз, тіліміз, дініміз қайта оралып қана қоймай, өркен жая бастады. Ел мұсылмандары бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара отырып, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының аясында топтаса білді.
Елімізде діни рәсімдерді орындау ешбір кедергісіз жалғасын тауып келеді. Діннің шын мәніндегі өркениетті, адами тәрбиені, демократияны ұлықтайтын асыл қасиеттерін халыққа жеткізіп тарату мен түсіндіру – еліміздің дін саласындағы саясатының бірегейі. Біздің зайырлы мемлекетіміздің тұрпасына сай қоғамда имандылық, моральды, азаматтық нормаларды қалыптастыру үшін Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы ислам дінінің елімізде өркендеп, қанат жаюына атсалысып, өздерінің қомақты үлесін қосып келеді. Елімізде халқымыз ұлттық рухани құндылықтарды, дінді, әдет-ғұрып пен дәстүрді қайта түлетіп, бәрін толық атқаруға тамаша мол мүмкіндіктер бар. Тіпті Елбасымыздың тікелей Жарлығымен православиелік Рождество және Құрбан айттың алғашқы күні Қазақстанда ресми тойланатын мейрамдардың қатарына енгізіліп, демалыс болып жарияланды. Халық арасын жақындатып, аразды татуластыратын, туысқандық байланысты күшейтуге итермелейтін мұндай мерекелердің қоғамдағы маңызы да зор.
Елiмiз тәуелсiздiк алғаннан кейін халқымыз мұсылмандық парыздарын өтеуге мүмкiндiк алды. Қасиеттi Мекке, Мәдинаға қажылыққа баруға жол еркін ашылды. Қажылыққа барушы адамдардың санының күннен күнге өсуі – осының бір дәлелі. Егемендік алғаннан кейін 1991 жылы тұңғыш рет Қазақстаннан 21 адам қажылыққа аттанса, 1993 жылы Қазақстаннан 300-ден астам адам қажылыққа аттанды. Сол бiр тарихи мерзiмнен бастап, күнi бүгiнге дейін жылда республика мұсылмандары қажылық парыздарын өтеп қайтуда. Мекке, Мәдинаға сапар шегiп, қажылық парыздарын өтеу бақытына ие болған бауырларымыздың қатарында елімiздi мекен еткен 26 ұлттан тұратын отандастарымыз түгел қамтылған. 12-95 жас аралығындағы азаматтар арасында елiмiзге танымал қоғам қайраткерлерi, ғылыми зиялы өкiлдерi, өнер жұлдыздары да бар. Олардың көпшiлiгi қасиеттi Мекке, Мәдинадан оралған соң, жас ұрпаққа рухани тәрбие беруге өз үлестерін қосуда.
Жалпы, қажылық деген – сән-салтанатымен серуендеу, қызықтап қыдыру емес, қиындығы мен машақаты қыруар, орындалуы ауыр, әрбір мұсылманның жауапкершілігі жоғары парызы әрі Жаратқан Алланың сынағы. Сондықтан қажылық – адамды сабырлылық пен төзімділікке, шыдамдылық пен шүкіршілікке, кішіпейілдік пен ізгілікке тәрбиелейтін теңдесі жоқ құлшылық рәсімі. Ислам ғалымдары қажылықты дұрыс атқарған адамның бақи дүниедегі сыйы жәннат екенін, ал фәни дүниедегі сыйы ретінде үзілмейтін ризық пен кедейліктің ауылынан алыс болуы, сонымен қатар күллі күнә-кемшіліктердің кешіріліп, мүминнің анадан жаңа туған сәбидей пәк қалыпқа түсетіні жайлы Мұхаммед(с.ғ.с) Пайғамбар хадистерінде айтылғандығын насихаттайды. Міне, сондықтан Құдайдың қасиетті еткен қаласына қадам басып баратын азаматтарымыз өздерінің амандығымен бірге еліміздің де береке-бірліген тілей отырып, асқан ұйымшылдықпен барып келеріне бек сенімдіміз.
Биыл «Рухани жаңғыру» мемлекеттік бағдарламасы аясында жарық көрген ағылшын ғалымы Карен Армстронгтың «Иудаизм, христиандық пен исламдағы 4000 жылдық ізденіс: Құдайтану баяны» атты кітабында қажылық туралы «….әрбір мұсылман егер бұған кедергі болатын жағдайлар болмаса, ғұмырында кемі бір рет қажылық жасауы тиіс. Әрине, қажылар ең әуелі Мұхаммедке құрмет көрсетеді, бірақ шынтуайтында қажылық санада Пайғамбармен қатар Ибраһим, Исмаил және Ажарды жаңғыртады. Сырттай бақылаушыға қажылық бір қызық рәсім секілді көрінуі мүмкін. Әдеттегідей, жат жерліктер үшін бөтен елдегі әлеуметтік және діни дәстүрлер қызық болып көріне береді. Дегенмен де қажылық көбіне діни тәжірибенің ерекше толқынысын туғызады, сондықтан да ислам руханиятының әлеуметтік және жеке тұлғалық шегін тамаша көрсетеді. Қазіргі кезде белгілі уақытта Меккеге қажылыққа келгендердің арасында тек арабтар емес, барлық ұлттық мұсылмандары бар, осылайша басқа жұрттың адамдары да ежелгі араб ғұрпымен айналысуға мүмкіндік алды. Қажылардың бәрі дәстүрлі киімге оранып, нәсілдік және таптық айырмашылықтан ада күйде Қағбаға жақындап, әрбір мұсылман уақытша болса да күйбең тіршіліктің қамытынан босайды. Олар эгоистік құмарлықтан арылып, бір ғана нәрсені назарға алып, бір бағытта қозғалатын үлкен қауымның ішіне сіңіп кетеді» деп жазады.
Расында, осы жерде көптеген адамның таза ниеті мен тура амалының арқасында тілектерінің қабыл болып, бақытқа бөленгендері ақиқат. Қажылық сапардың салмағына сабыр етіп, маңдай терімен табылған малды сарп етіп, бала-шаға, отбасы мен ағайындарды артта қалдырып барады. Қажылық рәсімін өтегісі келетін қауымның саны жыл сайын артып келеді. Мұсылманның бес парызының бірі саналатын осы бір парызды өтеу – әркімге бұйыра бермейтін мүмкіндік. Биыл сол мүмкіндікке қол жеткізу үшін министрлік өкілдерімен бірлесе, еліміздің бас мүфтиі Серікбай қажы Сатыбалдыұлы өзі басқарып барып, 3 мың квота алып келді. Отандастарымыз Қағбаны бетке алып, бес парызының бірін өтемекке ниет етіп отыр. Бұл былтырғымен салыстырғанда 500 квотаға көп. Үш мың квотаны Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 18 туристік фирмаға бөліп берді. Елімізде қажылыққа баруға кез келген азамат кезексіз және бірнеше мәрте бара алады. Мәселен, 210 млн мұсылман тұратын Индонезияда азаматтар қажылыққа бару кезегін 6 жылға жуық күтеді екен. Ал Түркияда кезекте жүз мыңдай мұсылмандар тұрса, Өзбекстанда бұл кезекті бес жыл, Тәжікстан мен Қырғызстанда 2-3 жыл күтуде. Тіпті Сауд Арабиясының өзінде Меккеден басқа қалалардан қажылыққа бес жылда бір рет келуге ғана рұқсат етіледі екен. Қазірдің өзінде әлемде алғашқы қажылар легі Сауд Арабиясына бара бастады.
Ислам дінінің негізгі іргетасын құрайтын бес парыздың бірі болған қажылықты еліміздің азаматтары да еркін өтеуі үшін барып келуіне барлық мүмкіндіктер жасалуда. Ешқандай нәрсе назардан тыс қалмаған. Олардың кейбірін назарға алып өтелік.
– Заң бойынша, Қазақстанда дінмен тіркелген діни бірлестік қана айналыса алады. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы – діни бірлестік. Ал қажылық пен ұмра – діни рәсімдер, яғни туризм емес. Сондықтан заңға жүгінсек, қажылық пен ұмра – тек діни бірлестік айналыса алатын мәселе. Сондықтан Діни басқарманың имамдарынан, медициналық қызметкерлер мен басқа да мамандардан құралған Қазақстан қажылық миссиясы жыл сайын қажылыққа кеткен азаматтарымыздың амандығын, олардың барғанда жасайтын құлшылығын қадағалап отырады;
– елімізден қажылар Астана, Алматы, Шымкент, Ақтау қалаларынан тікелей рейс арқылы Сауд Арабиясы корольдігіне ұшатын болды. Бұған дейін Мәдина, Жидда қалаларына тікелей рейстердің болмауына байланысты жерлестеріміз Түркияның, Біріккен Араб Әмірліктері әуежайларының қонақүйлерінде немесе күту залында 15 сағаттан аса уақыт күтіп қалатын. Ал қазір еліміздің әуежайларынан ақ матаға оранып, ихрам киіп алған ата-әжелеріміз қиналмастан, жолай басқа ұшаққа ауыспастан, бес жарым сағат көлемінде Жидда мен Мәдина қаласына жетуіне мүмкіндігі бар. Бұл дегеніміз, ұзақ жол жүруден шаршамайды. Екіншіден, өзге елдің ұшақ бекеттерінде ұзақ уақыт рейстерін күтіп жатпайды. Уақытты үнемдейді, сонымен қатар қаражаттары да үнемделеді;
– қажылыққа баратын азаматтарымыздың идеологиялық және рухани қауіпсіздігі. Өзіміз білетіндей, қажылық – Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының тікелей араласуымен ұйымдастырылатын сапар. Қажылық барысында әртүрлі кісілер кездесуі мүмкін. Қазір дінді өз пайдасына қарай бұрмалап, ислами сенім-нанымдарды шатастырушылар кездеседі. Қажылық уақытында олар өздерінің діни кітаптарын, парақшаларын тарататынын естіп жатамыз. Осындай мәселелерге жол бермес үшін ҚМДБ құрамында жұмыс істейтін білімді де білікті имамдар болады. Олар өзге елден келген бөтен біреулердің әртүрлі уағыз-насихат жүргізудің алдын алады;
– Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан қажылық сапарын ұйымдастырумен айналысатын арнайы Қажылық миссиясы құрылған. Миссия құрамында уағыз-насихат тобы, дәрігерлер тобы, ақпараттық түсіндіру т.б. жұмыс топтар бар. Сырқаттанып қалған қажыларымызға медициналық қызметтер тегін көрсетіледі. Отандық дәрі-дәрмекпен де қамтамасыз етілетін болады;
– кейбір адамдар дұрыс түсінбестіктен, қажылықты табыс көзі немесе бизнес деп қабылдайды. Қажылықты бизнес деп қарау – үлкен қателік. Қажылық – исламдағы бес парыздың бірі, үлкен құлшылық. Осыны ұмытпауымыз қажет. Қажылық – туристік сапар емес. Оны туризммен салыстыруға келмейді. Осы тұста айта кету керек, еліміздегі қажылыққа алып баратын барлық туристік компания сынақтан өткен. Яғни, кез келген туристік компания қажылыққа алып баруға мүмкіндігі жоқ. Бұл дегеніміз қажылық жұмысының бір жүйеге түскендігін көрсетеді;
– Сауд Арабиясы Королдігі Қажылық министрінің талабы бойынша, қажылық сапарын ұйымдастыру бойынша тек сол елдің діни мекемелерімен келісім-шарт жасайды. Біздің елімізде Қазақстан мұсылмандары діни басқармасымен келісімшарт жасасқан. Сауд Арабиясы Қажылық министрі ешқандай коммерциялық фирмамен келісімшарт жасамайды. Сондықтан отандық фирмалар Сауд Арабиясы Қажылық министрлігі мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының талаптарын басшылыққа алады және сол бойынша жұмыс жасайды;
– биылдан бастап ҚМДБ-ның қажылыққа енгізген тағы бір жаңалығы – бірыңғай үлгіде киім киеді. Бұған дейін әр фирма өздері тіктіріп, қажыларымыз әртүрлі киініп баратын. Енді олардың киімі негізінен ақ түсті болады. Әйел адамдардың көк түсті күртешесі бар. Киімнің артында «Қазақстан» деп жазылған. Бір жағында, ҚМДБ логотипі тұрады, екінші жағына әр турфирма өз белгісін қоя алады. Оң жақ иығында Қазақстан туының суреті бейнеленген. Бұл да – үлкен бір жетістік;
Қажылыққа барған әрбір азаматымыз кез келген мәселеге қырағылықпен қарап, сапар барысында туындаған мәселелерді жетекші және жауапты адамдармен бірге ақылдасып шешуі керек. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Ұлытау сұхбатында қажылыққа қатысты «…дінге бас иетіндер шын жүрекпен, әділеттілік үшін, имандылық үшін барса деп ойлаймын. Құдайға шүкір, дініміз өзіміздікі, қолымызға тиді. Қазір бізге ешкім одан алшақта деп айтпайды. Әркімнің өз еркі бар. Бірақ осыны дұрыс жолмен жүргізуіміз керек» деген болатын.
2018 жылғы қажылық маусымында еліміздің азаматтары 9-15 тамыз аралығында сапарға аттанып, 27 тамыз – 1 қыркүйек аралығында елге оралады деп күтілуде. Қажылық парызын өтеуге сапарға шыққан азаматтарымызды қасиетті Мекке мен Мәдинаға аман-сау барып келулеріне тілектеспіз.
Қажылық – мұсылман баласының рухани жаңғыратын уақыты. Ендеше, мемлекетте қажыларымыздың қауіпсіз әрі қолайлы барып келуіне бар жағдай мен мүмкіндікті жасап келеді. Осы бағытта қолданыстағы заңнамаларды жетілдіру жұмыстары жалғасатын болады.
Балғабек МЫРЗАЕВ,
Қоғамдық даму министрлігінің
Дін істері комитеті төрағасының орынбасары